Çevrim içi oyunlarda hali hazırda avatarlarıyla gezen, avatarlarına kıyafet, aksesuar ve oyununa göre silah satın alan oyuncuları şaşırtamayan ilk versiyon Metaverse fikrinin, mevcut haliyle yolun çok başında olduğunu söyleyebilirim. Bilgisayar oyunlarıyla arası pek iyi olmayan yetişkinler için ise sanal dünyada avatarıyla gezme fikri halen hayret uyandırıyor. Bu deneyim farklılığı nedeniyle sanal dünyaya yeni giriş yapanlar için sanal ortamda “toksik” olarak tanımlanan kişiliklerin eğlemleri can sıkabiliyor. Siber zorbalığa uğramış kişiler kendilerini incinmiş, korkmuş, mutsuz, çaresiz, öfkeli ve utanmış hissediyor. Sanal dünyanın olumlu yorumlanabilecek yanı ise gerçek dünyadan farklı olarak canınızı sıkan kişiyi “ignore” edebilmeniz veya bloklayabilmeniz. Kullanıcıların arasına giren sanal katman herkesi olduğundan daha fazla cesaretli kılabiliyor ama tek tıklamayla da istenmeyen bireyler görünmez hale getirilebiliyorlar.

Sanal dünyaya giriş yapanların her tür can sıkıcı kişi ve olaya karşı kendilerini eğitmesi ve türlü sözlü, görsel zorlamaya karşı sinirlerini sağlamlaştırması gerekiyor. Sanal dünyayı gerçek hayatıyla bütünleştirip, gerçeklik algısını yitirenler için ise gerçek taraftan profesyonel psikolojik destek almasını gerekiyor.

Sanal oyununda kılıcını çaldıran veya “Çarı” soyulan (oyundaki tüm sanal varlıkları ve yetenekleri) kişilerin gerçek dünya hukukunda adalet arayışlarını hayretle takip ediyoruz. Bulundukları sanal dünyada haksızlığa çözüm bulamayınca mecburen gerçek dünyadan yardım istenmesi gerçek dünyada işleri daha çok karıştıracağı için sanala ait sorunların orada çözülmesi birinci öncelik olmak zorunda.

Gerçek hayatımızda kötülük peşinde olan bireylerin sanal ortamda da bu davranış şekline devam ediyor olmaları beklenen bir durum. Gerçek dünyada asayişi sağlayan kolluk kuvvetleri gibi sanal dünyada adminler, hatta hukuki tartışmayı çözüme kavuşturan yargı gibi sanalda da jürilere ihtiyaç duyuluyor. Gelecekte bağlanacağımız meta dünyalarda adalet sağlayan tarafsız jürilerin (Muhtemelen yapay zeka) sanal konuları sanal dünyada çözüme kavuşturması gerekiyor. 

The Matrix filminde de izlediğimiz şekilde, sanal dünyaya 5 duyumuzla bağlandığımız günler geldiğinde blok zincir (Blockchain) teknolojileri  daha fazla gelişmiş olacak. Varlıklarımızı NFT, paramızı ise kripto paralarla saklayabilirken, sanal dünyadaki tüm hareketlerimiz değiştirilemez big data olarak blok zincirde saklanabilecek.  Tüm sanal yaşamın büyük data olarak kayıt altında tutulacağını öngördüğümde, gerçek dünyadan farklı olarak çözümsüz suç kavramının ortadan kalkacağını düşünüyorum.

Sanal dünya, gerçek dünya sorunlarından arındırıldığında, gerçek dünya yerine sanalının tercih edilmesi adına bir engel kalmayacak. Ama insanlar mükemmel dünyayı isteyecek mi? Bunu zaman gösterecek…

Facebook, sahip olduğu Instagram, WhatsApp ve sanal gerçeklik gözlüğü üreticisi Oculus markalarını yeni çatı şirketi “Meta” altında toplayacağını Connect 2021 etkinliğinde duyurdu. Bu haber sonrası “Metaverse” tanımına olan ilgi arttı. Ama Metaverse konusunda esas heyecan Facebook’un çatı şirketi Meta’nın “Sanal Evren” geliştirmesine ayırıcağı 10 Milyar Dolar nedeniyle oldu.

Metaverse kavramı ve fikri elbette Zuckerberg’e veya Facebook’a ait değil. İnsanların sanal dünyada varolması üzerine düşünceler bilim kurgu eserlerinde sıklıkla işleniyor. Belki de Julian Jaynes’ın, “İki Odalı Zihnin Analizinde Bilincin Kökeni” (1976), insan beyni çalışması üzerine yaptığı tespitler, birçok yazarı tetiklemiştir. Neal Stephenson, 1992 tarihli romanı “Snow Crash”te, kahramanı Hiro Protagonist’in sosyalleştiği, alışveriş yaptığı ve avatarı aracılığıyla gerçek dünyadaki düşmanları yendiği sanal dünyayı tanımlamak için Metaverse terimini kullandı. Devamında The Matrix film serisi ve bilgisayar oyunu “Second Life” süreci besleyen eserlerden oldular.

Soru şu; İnsanlık, “Gerçek” olarak tanımladığımız geçerli hayatı yaşarken neden bir tane de “Sanal” olanına ihtiyacı duyuyor? Cevap kişiye göre değişmekle birlikte bence geldiğimiz çağda insanın her yerde olabilme arzusu artıyor. Kimse artık sadece televizyon izlemiyor. Televizyon izlerken bir yandan sosyal medyada geziniyor, haberleri okuyor, iletişim kuruyor. Trafikte kimse sadece araç kullanmıyor. Araç kullanırken ilk kırmızı ışıkta eline akıllı telefonunu alıyor. Tek bir noktaya odaklanarak beklemeye kimsenin tahammülü yok. Kısa insan hayatına daha çok şey sığdırmak istiyor.  Tüm köşeler tutulmuş, dünyanın güzellikleri paylaşılmış, güzel manzaralı yerler kapılmış. Ama Metaverse’de İstanbul Boğazı’na nazır yalının sahibi olma olasılığı var! Çünkü şuan daha sahibi yok… İnternet hızına bağlı olarak birkaç saniyede istenen yerde olabilmek, sıkılınca saniyeler içinde bambaşka bir ülkeye geçiş yapabilmek, dünyanın milyon yıldır görece sıkıcı akışını, fizik kurallarını yıkmak insana cazip gelebilir.  Diğer yandan insanlık, doğaya verdiği zararı, olası nükleer savaşın sonuçlarını, neler olabileceğini iyi biliyor. Bir gün çevresel felaketler yaşandığında, zehirli atmosferden kaçmak için sığındığı okyanus dibindeki kapsülünde zamanını eski günleri yâd ederek geçireceği sistemi inşa ediyor, tarih boyunca olduğu gibi ön görüyor, önlem alıyor.

Metaverse kavramına kıyamet senaryoları eşliğinde distopik bir bakış açısıyla bakılabileceği gibi yakın zamanda insan hayatına getireceği yenilikler açısından ütopik bir yaklaşımda göstermek mümkün. Mağazaya gitmeden hemen üzerinizde deneyebileceğiniz kıyafetler, trafikte zaman harcamadan yapılabilecek iş toplantıları. Sadece bedeni taşımak adına yapılan saatlerce süren yolculuklara gerek kalmadan tatile gitmek. Yeni bir ekosistem ve yeni bir ticari anlayış gibi günümüz kurallarına uygun tasarlanan yeni bir dünya… 

Sisteme bağlanmak için ihtiyaç listesi; geniş bant internet erişimi, sanal gerçeklik gözlüğü (VR). Liste kısa ama daha dört dörtlük değil. Özellikle sanal gerçeklik gözlüğünün hantallığı ve beyin/göz sistemimiz buna alışkın değil. Potansiyel mide bulantısı yan etkisi barındırıyor. Bu soruna ileride çözüm olabilecek insan beynine direkt erişim sağlayacak nöral çip düşüncesi çok uzak değil. Hali hazırda Tesla, Starlink, SpaceX gibi girişimlerin sahibi Elon Musk, Neuralink adında girişimiyle, beyin çipi konusunda yatırım yapıyor.

Kuralları kim koyacak? Facebook Metaverse için en çok merak uyandıran açıklamalardan birini yapmış olabilir. Ama insanlık kendini bir şirketin kollarına bırakmayacak kadar akıllandı. Yeni sanal dünyada topyekûn karar alınacak özgür, merkeziyetsiz ve otoritenin erişemeyeceği bir sanal dünya için çalışmalar başladı. Blockchain teknolojisi yardımıyla otorite istese bile verinin değiştirilemeyeceği sanal dünyanın tasarlanması hayal ediliyor. Kurallar kusursuz olacak şekilde belirlenebilir ama insanlık kusursuzluk ister mi? Sanmıyorum. 

Şimdilerde masal gibi gelen Metaverse, yıllar içinde üst üste konan fikir taşlarıyla dev bir piramide dönüşebilir. İnsanlar 30 yıl önce internet, cep telefonu, görüntülü görüşme gibi şimdilerde basit gelen teknolojileri düşününce 30 yıl sonra neler olabileceğini ancak bilim kurgu ile öngörebiliriz…

Bu yazı “Z Raporu Dergisi” Aralık 2021 sayısında yayınlanmıştır.

GELİŞME: İşçi, Memur, Emekli?
10 yıl içinde üretimde kaynak planlaması yapılmasını sağlayan ERP yazılımlarının endüstri mühendisleri ve üretim müdürlerinin yerini alması bekleniyor. Devlet dairelerinde ise 2045 yılına karar memurların yarısının robot olması ön görülüyor. “Yok artık, daha neler!” demeyin. “Yok artık!” diyenlerin karşında mühür basan robot hayal ettiğini tahmin ediyorum am aslında fiziksel olarak mühür basan bir robota ihtiyaç yok. Çünkü sizin zaten devlet dairesine gitmenize gerek kalmayacak. Yeni kimlik kartları ile dijital imzanız kart içinde yer alıyor. İnternet sayesinde kâğıt, imza, posta ortadan kalktığı için devlet dairesinde evrak koşturmak gerekmeyecek. Devlet işleri böyleyken vatandaşların kendi arasındaki alım satım işleri içinde yakın süre içinde belki de bilgisayarlarına kimlik kartlarını takıp, dijital imzaları ile onay vermeleri yetecek. Yani bu ve buna yakın imkanlar ile devlet dairesi merdivenlerini aşındırmak gerekmeyecek.
İşin emekliler tarafında ise emeklilik yaşının durmadan ötelenmesinden gidişat kendini belli ediyor. İnsan ömrünün uzamasına ek olarak nüfus arttıkça, daha fazla emekli, daha fazla emekliyi süspanse etmek için daha genç nüfus ve ötelenen emeklilik yaşı sarmalı karşımıza çıkıyor. Emeklilik için erkekte yaş şartı aranmadığı 1976, kadında yaş şartı aranmadığı 1981’den bugüne, sistemin kilitlenmemesi için yaş sınırının sürekli yükseltilmek zorunda kalması da işte tam bu yüzden. Öncelikle erkeklere yaş sınırının getirildiği 1976’dan sonra (Sigorta giriş yılı) erkekler 44 yaşında emekli olabilirken, kadınlar 38 yaşında emekli olabiliyordu. 30 Nisan 2008’den sonra sigortalı olan erkekler için emeklilik yaşı 2036 yılına kadar 60, kadınlar için ise 58 olacak. Emeklilik yaşı 2036’dan itibaren kademeli artacak ve 2044’de erkeklerde ve 2048’de kadınlarda emeklilik yaşı 65’e çıkacak.

SONUÇ: Bilim ve Teknolojiye Kafayı Takmak Lazım
Endüstri 4.0 ile sanayide robotların sayısı artıp, sadece nitelikli iş gücüne ihtiyaç olacağından, eğitim kalitesi düşük ülkelerin vatandaşını besleme olanağı azalacak. Bu sıkıntıyı yaşamamak için eğitimdeki kaliteyi arttırmak gerekecek. Kaliteli eğitim için de eğitime ayrılan kaynakların arttırılması ve aşırı “insan üretiminden” kaçınılması gerekecek. 10 ara eleman yerine 1 gerçek robot planlayıcısı/mühendis yetiştirebilmenin yolunu bulun ülkelerin vatandaşları daha müreffeh bir yaşam sürebilecekler.
Bu gerçeği görmekte zorlananlar, planını şimdiden yapmayanlar ise ellerindeki genç ama işlevsiz nüfusu beslemekte büyük zorluk çekecekler. Bizde ise pek popüler söylemlerden olan “Ara eleman çok önemli” tespiti realitesini kaybedecek gibi görünüyor. Siyasete kurban giden meslek okulları, sonrasında yapılan hatadan dönülse de toparlanamadığından ülkece ara eleman fikirden vazgeçmek zor olmayacaktır. Yeter ki bu sefer dünyanın akışına ayak uydurabilecek bir sistem zamanı geçmeden uygulanabilsin.
Ağır sanayi hamlesi yapayım derken, tarımı kaybeden, tam ağır sanayi işini becermişken, dünyanın yazılımdan, bilişim teknolojilerinden parayı kaldırması sonucu yaya kalan ülkemiz, bu sefer Endüstri 4.0 ve robot teknolojisinin getireceği olanakları yakalasın.

Daha Büyük Pil

iPhone kullanıcılarına “yeni modelde neler istersiniz?” şekline bir soru sorulsa muhtemelen en çok gelen taleplerin başında daha uzun pil süresi gelecektir. Görünene göre iPhone 7 de daha büyük bir pil kapasitesi olacak. iPhone 7 ve iPhone 7 Plus 1735 mAh ve 2810 mAh kapasiteler ile sunulacak. Bu rakamlar iPhone 6S ve iPhone 6S Plus modellerinde 1715 mAh ve 2750 mAh olarak sunuluyor.
iPhone 6 ile benzer yapıda olacak yeni modelde pil kapasitesi büyütülmesindeki amaç 2. hoparlör gibi enerji tüketen komponentlerin enerji ihtiyacını karşılamak olabilir.

Çift Arka Kamera
2 kameralı yapının neler getireceği konusunda çok fazla detay olmamakla birlikte, diğer markalarda kullanılan çift kamera teknolojisi ile fotoğraflara derinlik kazandırılması sağlanıyor.
Yine daha hızlı odaklama sağlaması açısından çift kamera kullanılıyor. Ancak yeni iPhone modelindeki kamera lenslerinin aynı büyüklükte olması 2 kameranında fotoğraf çekiminde rol alacağı ve sensör işlevinden daha öte bir işe yarayacağını düşündürüyor.

Çift Hoparlör
Mevcut modellerde alt kısımda yer alan 1 adet hoparlör yanında eklenecek ikinci hoparlör ile stereo ses çıkış olanağı kavuşulmuş olacak. Bu şekilde kulaklık takmadan yüksek kalitede ses ile müzikleri dinlemek mümkün olabilecek.

Tasarım
Tasarım olarak büyük bir değişiklik beklenmeyen yeni modelde, kulaklık girişi kaldırılması sonrası bir incelme yaşanacağı söylentisi gelmiş olsa da kulaklık girişinin kaldırılması durumu şu an için söylenti aşamasında kalmış durumda.
Genel tasarım itibari ile 6 modelinden çok farklı bir değişiklik öngörülmüyor.

Kablosuz Şarj
Kablosuz şarj beklenen özelliklerden olsa da yeni iPhone modellerinde beklentilerin karşılanmaması bir gelenek. Bu açıdan kablosuz şarj özelliğinin 2017 modellerinde görülebileceği düşünülüyor.

iPhone 7 nasıl görünecek?
Bu sefer sızan görüntülerde yine bir hayal kırıklığı söz konusu çift kamera beklentisi yerine daha büyük bir kamera ile yine büyük bir değişiklik olmayacağı görülüyor. Önceki iPhone modelleri gelişimi de düşünüldüğünde bu tek kamera durumunun gerçek olma ihtimali daha yüksek görünüyor.

250W motor gücü olan Rubbee, 6.5KG ağırlığında. Ürünün kutu açım videosu ile aklınızdaki soruların cevaplarını bulabilirsiniz. Bu kutu açım videosunda ayrıca cihazın kolay kullanımı deneyim ediliyor.

Rubbee nereden satın alabilirim?
Türkiye’de şimdilik satışı olmasa da bu ürüne sahip olmak için yurtdışına çıkan bir dostunuzun kapısını çalmanız gerekiyor.
Rubbee satış noktaları: http://www.rubbee.co.uk/where-to-buy

1854 yılında ingiliz bilim adamı John Tyndall kavisli bir su yolunu takip ederek ışığın bu kavisli yol üzerinden ilerleyebildiğini kanıtladı. 1880 yılında Alexander Graham Bell  photophone ismini verdiği optik telefon sisteminin patentini aldı.
1958 yılında lazerin icadı sonrasında 1966 yılında Charles Kao lazeri cam fiberin içinden geçirerek bu alanda büyük ilerleme sağladı.
Birden fazla ışık dalga boyunun aynı fiber kılı üzerinden iletilmesi ile hızı daha da artan fiber gücü 1997’ye gelindiğinde 40Gb/sn’lik hızla 300 Km iletim imkanını sağladı. 2000’li yıllarda ise ulaşılan hız terabit seviyesine ulaştı.

İletişimde bugün için bildiğimiz en hızlı hareket edebilen ışığı iletişim için kullanabiliyor olmamız bilgiye ulaşımımızı kolaylaştırıyor.
İki tarafın da lazer kaynağından gönderilen ışığın, insan saç teli kalınlığında, saf bir cam ip üzerinden iletilmesi prensibiyle çalışan bu iletim teknolojisinin bir diğer avantajı da nemli, rutubetli, elektriksel alan parazitlerinin yoğun olduğu yerlerden etkilenmemesi ve her zaman stabil bir bağlantı sunması. Tüm bu özellikleri ile fiber optik yatırım, çağın hem ihtiyacı hem de olmazsa olmazı arasına girmiş durumda. Bu teknolojinin yaygınlaşması için ise ülkeyi fiber hatlarla sarmak ve her noktaya ışığın gücünü ulaştırmak gerekiyor. Işığın gücü yaygınlaşmadan internet ve bilgiye ulaşım hızlanamıyor.

Fiber optik altyapı kurulması için gerekenler; kazı izni verilmesi, altyapı işletmencilerinin desteklenmesi ve mevcut şebekenin paylaşılması.
BTK raporlarına bakıldığında alternatif işletmecilerin toplam 53,3 bin km, Türk Telekom’un ise büyük miktarı özelleştirilmesinden önce, kamu kuruluşu olduğu zamanlarda inşa edilmiş 197.262 km’lik fiberi bulunuyor. Fiber altyapı kurma bedelinin yaklaşık %80’inin kazma, kapama gibi inşaat maliyetleri oluşturduğundan, Türk Telekom’un fiber şebekesini, kanal ve gözlerini ücreti karşılığında diğer işletmecilere kullandırması gerekiyor. İçinden kablo geçen gözlerin doğalgaz, elektrik şirketleri gibi hali hazırda sürekli kazı yapan şirketlere kullandırılması ile ara geçişler tamamlanarak fiber altyapının daha hızlı yaygınlaşması sağlanabilir.
Tüm dünyada öncelikli olarak mevcut altyapının paylaşımı esası kabul görüyor. Türk Telekom’un kendi şebekesini paylaşmak istememesinden ötürü yeni fiber şebeke tesis etmek isteyen yeni nesil işletmeciler, yatırım yapmak istemelerine rağmen çok çeşitli engellerle karşı karşıya kalıyor. Fiber şebeke yatırımı yapmak isteyen yeni nesil işletmeciler için ise iki yol bulunuyor. Bunlardan ilki, kendi şebekesini kurmak. Bir işletmecinin kendi şebekesini (fiber kablo, kanal, göz) kurabilmesi ve kamu/özel mülkiyet altındaki arazilerden geçebilmesi için kazı yapma izni alması gerekiyor.
İkinci yol ise “Tesis Paylaşımı” adı verilen mevcut milli yeraltı kablo kanallarından isteyen işletmecilerin makul bir bedel karşılığı faydalanması yolu. Bu yolla her işletmecinin kendi kazısını yapmasının yerine, mevcut kurulmuş fiber şebekesinin bedelini ödeyen diğer işletmeciler tarafından kullanılması amaçlanıyor. Bu sayede fiber şebekelerin yaygınlaşması büyük hız kazanabiliyor. BTK’nın ilgilendiği “Tesis Paylaşımı” konusunda da çok gecikmeli olarak yapılan düzenlemeden, beklenen sonuç alınabilmiş değil.
Kısacası, fiber şebeke yatırımı yapmak işletmeciye “dur, yatırım yapamazsın” deniyor. Bununla birlikte BTK’nın 2011 tarihli Fiber Muafiyet kararı sektöre yeni işletmecilerin girişini ve sektörde yer alan diğer işletmecilerin Türk Telekom ile rekabet etmesini güçleştiriyor.  *Telkoder

“Küçük hesapları bırakalım arkadaşlar. Aman o fiber yaparsa biz zarar ederiz, bizim işler geride kalır, bunları bırakalım.”
Uzun yıllardır devletin korumacı tarafından faydalanan hakim operatörün, fiber yaygınlaşmada geri kalıyor olması, ülke internet hızının dünyada 55. sırada olması gibi etkilerle, verilen bu desteğin devamı gelmeyecek gibi görünüyor. Geçtiğimiz günlerde 4.5G imza töreninde Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanı Binali Yıldırım, hiç gecikmeden bir fiber seferberliğin başlatılması gerektiğini belirterek şunları söyledi;

“Burada da küçük hesapları bırakalım. ‘Aman o fiber yaparsa biz zarar ederiz’ bunları bırakalım. Siz nasıl öne geçeceksiniz. Performansınızla, ortaya koyduğunuz hizmet çeşitliliği ile hizmet kalitesi ile içerikle öne geçmenin yollarını arayacaksınız. Yollara barikat kurarak üstünlük sağlamak olmaz. Onu yapanların memlekete ne kadar zarar verdiğini birlikte görüyoruz. Bu fiber konusunu ben burada söylemiş oluyorum. Bundan sonra da bütün operatörlerimizin küçük hesapları bırakıp büyük fotoğrafı görmelerini istirham ediyorum. Biz de bu konuda uygulamada yaşanan sorunları biliyoruz ve giderilmesi için çalışmalara başladık. Göreceksiniz bunu yaptığımız zaman herkes kazanacak. Sizler de kazanacaksınız, ülke kazanacak, milletimiz kazanacak.”
Fiberliyor muyuz?
Fiberin reklam sloganı olmaktan çıkması için bu seferberliğe; operatörü, kullanıcısı yani hepimizin katılması gerekiyor. İdare bu konudaki eksiklikleri görmeye, kabullenmeye başladığına göre altyapının ve altyapı gelişmesi ile birlikte internet hızımızın ülkemize yakışır bir noktaya gelmesi biraz da bizim ellerimizde. Tüketicilerin taleplerini daha yüksek sesle dile getirmesi, fibere taş koymayan, gerçekten yatırım yapanın yanında olması bu işin anahtarı olacaktır.
John Tyndall tarafından 1854’de başlatılan bu hikayede Türkiye hak ettiği rolü çok geç olmadan, bugün almalıdır.

Ayrıca dahili uydu alıcısı ile birlikte gelen akıllı tv modellerinde harici bir uydu alıcı kullanılması da gerekmiyor. Ancak bu özellik D-smart, Digiturk gibi şifreli yayın yapan platform aboneleri için pek kullanılamayan bir özellik olabiliyor. Platforma özel kanallara erişim için platformların verdiği uydu alıcıları kullanmak iki taraf için işleri kolaylaştırıyor ama beraberinde bir sürü kablo karmaşasını beraberinde getiriyor ve smart tvlerin izlediğini kaydet gibi özelliklerden de mahrum kalıyorsunuz. İzlediğini kaydet DVR işi platformların tahsis ettiği recieverlar ile yapmak isterseniz daha nitelikli uydu alıcıların kullanılması gerektiğinden bu hizmet için ek bedeller talep edilebiliyor.
Akıllı televizyonun aklını zorlayalım.
Digiturk’ü HD Plus kutusu ile kullanırken, dsmart cam modül hizmeti olduğunu görerek geçiş yaptım. Kurulum için gelen teknik servisin modülü aktif edememesi ve kanal sıralamasını bizim yapmamız zorunda olmamız nedeniyle, servisinde kutu yönündeki motivasyonu ile hizmeti reciever ile kullanmaya başladım. Dijital uydu alıcılarında bulunan yuvalara takılan, dijital platformların şifreli yayınlarını çözmeye yarayan çözücü cihazlara cam modül denilmektedir.
Kutuyu incelediğimde d-smart reciever arkasında yer alan ethernet portu ne işe yarıyor? veya uydu alıcı USB portuna disk bağlayarak yayınları kayıt edebilir miyim? dediğimde karşıma hep değişim ve ek paket üyelikleri çıkınca üyelikte reciever kullanmanın anlamsızlığını bir kez daha anlamış oldum.
Uydu alıcı gitti, d-fix geldi. Peki şimdi ne olacak?