Facebook, sahip olduğu Instagram, WhatsApp ve sanal gerçeklik gözlüğü üreticisi Oculus markalarını yeni çatı şirketi “Meta” altında toplayacağını Connect 2021 etkinliğinde duyurdu. Bu haber sonrası “Metaverse” tanımına olan ilgi arttı. Ama Metaverse konusunda esas heyecan Facebook’un çatı şirketi Meta’nın “Sanal Evren” geliştirmesine ayırıcağı 10 Milyar Dolar nedeniyle oldu.

Metaverse kavramı ve fikri elbette Zuckerberg’e veya Facebook’a ait değil. İnsanların sanal dünyada varolması üzerine düşünceler bilim kurgu eserlerinde sıklıkla işleniyor. Belki de Julian Jaynes’ın, “İki Odalı Zihnin Analizinde Bilincin Kökeni” (1976), insan beyni çalışması üzerine yaptığı tespitler, birçok yazarı tetiklemiştir. Neal Stephenson, 1992 tarihli romanı “Snow Crash”te, kahramanı Hiro Protagonist’in sosyalleştiği, alışveriş yaptığı ve avatarı aracılığıyla gerçek dünyadaki düşmanları yendiği sanal dünyayı tanımlamak için Metaverse terimini kullandı. Devamında The Matrix film serisi ve bilgisayar oyunu “Second Life” süreci besleyen eserlerden oldular.

Soru şu; İnsanlık, “Gerçek” olarak tanımladığımız geçerli hayatı yaşarken neden bir tane de “Sanal” olanına ihtiyacı duyuyor? Cevap kişiye göre değişmekle birlikte bence geldiğimiz çağda insanın her yerde olabilme arzusu artıyor. Kimse artık sadece televizyon izlemiyor. Televizyon izlerken bir yandan sosyal medyada geziniyor, haberleri okuyor, iletişim kuruyor. Trafikte kimse sadece araç kullanmıyor. Araç kullanırken ilk kırmızı ışıkta eline akıllı telefonunu alıyor. Tek bir noktaya odaklanarak beklemeye kimsenin tahammülü yok. Kısa insan hayatına daha çok şey sığdırmak istiyor.  Tüm köşeler tutulmuş, dünyanın güzellikleri paylaşılmış, güzel manzaralı yerler kapılmış. Ama Metaverse’de İstanbul Boğazı’na nazır yalının sahibi olma olasılığı var! Çünkü şuan daha sahibi yok… İnternet hızına bağlı olarak birkaç saniyede istenen yerde olabilmek, sıkılınca saniyeler içinde bambaşka bir ülkeye geçiş yapabilmek, dünyanın milyon yıldır görece sıkıcı akışını, fizik kurallarını yıkmak insana cazip gelebilir.  Diğer yandan insanlık, doğaya verdiği zararı, olası nükleer savaşın sonuçlarını, neler olabileceğini iyi biliyor. Bir gün çevresel felaketler yaşandığında, zehirli atmosferden kaçmak için sığındığı okyanus dibindeki kapsülünde zamanını eski günleri yâd ederek geçireceği sistemi inşa ediyor, tarih boyunca olduğu gibi ön görüyor, önlem alıyor.

Metaverse kavramına kıyamet senaryoları eşliğinde distopik bir bakış açısıyla bakılabileceği gibi yakın zamanda insan hayatına getireceği yenilikler açısından ütopik bir yaklaşımda göstermek mümkün. Mağazaya gitmeden hemen üzerinizde deneyebileceğiniz kıyafetler, trafikte zaman harcamadan yapılabilecek iş toplantıları. Sadece bedeni taşımak adına yapılan saatlerce süren yolculuklara gerek kalmadan tatile gitmek. Yeni bir ekosistem ve yeni bir ticari anlayış gibi günümüz kurallarına uygun tasarlanan yeni bir dünya… 

Sisteme bağlanmak için ihtiyaç listesi; geniş bant internet erişimi, sanal gerçeklik gözlüğü (VR). Liste kısa ama daha dört dörtlük değil. Özellikle sanal gerçeklik gözlüğünün hantallığı ve beyin/göz sistemimiz buna alışkın değil. Potansiyel mide bulantısı yan etkisi barındırıyor. Bu soruna ileride çözüm olabilecek insan beynine direkt erişim sağlayacak nöral çip düşüncesi çok uzak değil. Hali hazırda Tesla, Starlink, SpaceX gibi girişimlerin sahibi Elon Musk, Neuralink adında girişimiyle, beyin çipi konusunda yatırım yapıyor.

Kuralları kim koyacak? Facebook Metaverse için en çok merak uyandıran açıklamalardan birini yapmış olabilir. Ama insanlık kendini bir şirketin kollarına bırakmayacak kadar akıllandı. Yeni sanal dünyada topyekûn karar alınacak özgür, merkeziyetsiz ve otoritenin erişemeyeceği bir sanal dünya için çalışmalar başladı. Blockchain teknolojisi yardımıyla otorite istese bile verinin değiştirilemeyeceği sanal dünyanın tasarlanması hayal ediliyor. Kurallar kusursuz olacak şekilde belirlenebilir ama insanlık kusursuzluk ister mi? Sanmıyorum. 

Şimdilerde masal gibi gelen Metaverse, yıllar içinde üst üste konan fikir taşlarıyla dev bir piramide dönüşebilir. İnsanlar 30 yıl önce internet, cep telefonu, görüntülü görüşme gibi şimdilerde basit gelen teknolojileri düşününce 30 yıl sonra neler olabileceğini ancak bilim kurgu ile öngörebiliriz…

Bu yazı “Z Raporu Dergisi” Aralık 2021 sayısında yayınlanmıştır.